Nëse po ndjeheni pak të lodhur pasi viti 2019 sapo iku nuk jeni vetëm, ka qenë një vit i ngjeshur në skenën botërore. Një paradë në dukje e pafundme e samiteve, krizave dhe protestave ka mbizotëruar në lajme.
Më poshtë është lista me dhjetë ngjarjet më të rëndësishme botërore të vitit, të renditura sipas rëndësisë.
Shumë nga këto ngjarje do të vijojnë edhe në dekadën e re.
10. Bisedimet bërthamore në mes Koresë së Veriut dhe SHBA-së
Donald Trump bëri histori më 30 qershor kur ai u bë presidenti i parë amerikan që hodhi këmbën në Korenë e Veriut. Takimi në zonën e demilitarizuar erdhi katër muaj pasi Trump dhe kryetari Kim Jong-un u takuan në Hanoi. As ai takim nuk prodhoi shumë përparim. Trump tha se ai e shkurtoi Samitin e Hanos për shkak se Koreja e Veriut “dëshironte që sanksionet e SHBA-së të ngriheshin në tërësinë e tyre dhe ne nuk mund ta bënim atë”, transmeton Telegrafi. Në takimin e 30 qershorit, Trump dhe Kim ranë dakord të rifillojnë negociatat bërthamore. Sidoqoftë, të dy vendet ranë dakord mbi specifikat e bisedimeve dhe vetëm disa orë pasi arritën atë marrëveshje Koreja e Veriut filloi një raketë balistike në kundërshtim të rezolutave të KB. Negociatorët u takuan më 5 tetor, por bisedimet përfunduan pas tetë orësh pa marrëveshje. Ndërsa 2019 u mbyll, nuk është arritur asnjë marrëveshje dhe përparim në përmbajtjen e lëre më çmontimin, programin e armëve bërthamore të Koresë së Veriut. Perspektivat për vitin 2020 nuk janë më të mira.
9. Brexit zgjat politikën britanike
Mbretëria e Bashkuar përfundoi 2019 me qartësi në lidhje me Brexit, por u desh një udhëtim i trazuar për të arritur atje. Viti filloi me vendin që përballej me një afat deri më 29 mars për të lënë Bashkimin Evropian (BE). Atë kohë kryeministrja Theresa May zgjodhi atë datë, por nuk mund ta bindte deputët. Boris Johnson fitoi zgjedhjet në Mbretërinë e Bashkuar dhe u bë kryeministër i vendit. Ai gjatë fushatës së tij kishte premtuar se do ta largonte vendin e tij nga Bashkimi Evropian. Dhe më 20 dhjetor, Parlamenti votoi me shumicë dërrmuese për të dalë nga BE deri më 31 janar.
8. Lufta tregtare SHBA-Kinë vazhdon
Kthehemi në mars 2018, presidenti Donald Trump shkroi në Twitter se “luftërat tregtare janë të mira dhe të lehta për t’u fituar”. Kjo nuk ka qenë deri më tani me luftën e tij tregtare me Kinën. Në shkurt, Trump vonoi vendosjen e një raundi të ri tarifash për mallrat kineze në përpjekje për t’i dhënë kohë negociatorëve për të arritur një marrëveshje. Në maj, ai arriti në përfundimin se bisedimet nuk kishin përparuar. Në qershor, Trump dhe presidenti kinez Xi Jinping ranë dakord në samitin e G-20 për të ecur përpara me bisedimet tregtare. Në gusht, megjithatë, Trump njoftoi se do të vendoste tarifa në vlerë 300 miliardë dollarë të mallrave kineze më 1 shtator. Dymbëdhjetë ditë më vonë, ai e ktheu mbrapsht pjesërisht, duke thënë se ai do të aplikojë gjysmën e këtyre tarifave deri në 15 dhjetor. Kina nuk u masifikua; më 23 gusht ajo njoftoi tarifa mbi 75 miliardë dollarë të mallrave amerikane. Negociatorët vazhduan të takoheshin, dhe më 11 tetor arritën marrëveshje provuese për një marrëveshje “Faza 1”. Kaluan edhe dy muaj të tjerë, përpara se të përpunohen detajet. Të dy palët pretenduan fitoren. Sidoqoftë, marrëveshja nuk arriti të zgjidhë ndryshimet kryesore midis dy superfuqive ekonomike, duke sugjeruar që viti 2020 mund të ishte i trazuar në frontin e tregtisë, transmeton Telegrafi.
7. Rritja e eksodit të migrantëve të Amerikës Qendrore
Foto e atit dhe bijës nga El Salvador që u mbytën duke u përpjekur për të kaluar Rio Grande në prill simbolizonte një proces amerikan azili në krizë. Rritje e azilkërkuesve në kufirin jugor të SHBA-së ka tronditur sistemin. Shumë prej azilkërkuesve janë duke ikur nga dhuna dhe varfëria nga El Salvadori, Guatemala dhe Hondurasi. Sipas ligjit amerikan, kushdo që arrin kufirin e SHBA-së sepse në vendin e tij ishte i persekutuar, do të pranohet në Shtetet e Bashkuara ndërsa kërkesa e tyre për azil i nënshtrohet shqyrtimit të mëtejshëm. Kjo mund të zgjasë me vite. Në mars, administrata Trump i shtyu El Salvadorin, Guatemalën dhe Hondurasin të bëjnë më shumë për të mbajtur migrantët në shtëpi duke ngrirë ndihmën amerikane për të tre vendet, megjithëse disa nga ato ndihma u rivendosën në qershor. Gjykata Supreme e SHBA vendosi në shtator se administrata mund të mohojë azilin për shumicën e migrantëve të Amerikës Qendrore.Në thelb të këtyre mosmarrëveshjeve janë pyetje të ashpra se kush duhet të ketë të drejtë azili në Shtetet e Bashkuara.
6. Tensionet ndizen në Gjirin Persik
Lufta në Gjirin Persik dukej e afërt në disa pika në vitin 2019. Në maj, katër anije tregtare u sulmuan ndërsa u ankorua vetëm jashtë ngushticës së Hormuzit, përmes së cilës kalon rreth një e pesta e naftës në botë. Shtetet e Bashkuara akuzuan Iranin si “drejtpërdrejt përgjegjës” për sulmet, një akuzë që Irani e mohoi. Më 6 qershor, rebelët Houthi qëlluan një aeroplan të drogës në Jemen me ndihmën e Iranit. Dy javë më vonë, Irani rrëzoi një dronë të SHBA-së, duke thënë se kishte shkelur hapësirën ajrore iraniane, një akuzë që Shtetet e Bashkuara e mohuan. Më 18 korrik, një anije e Marinës amerikane në ngushticën e Hormuz shkatërroi një dronë iranian që kishte ardhur afër. Pastaj, më 14 shtator, dronët goditën dy rafineritë kryesore të naftës saudite, duke u djegur gjysma e prodhimit të naftës në vend. Rebelët Houthi morën përgjegjësi për sulmin, por Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë evropiane përfunduan që Irani ishte përgjegjës. Në tetor, Shtetet e Bashkuara njoftuan se po dërgonin 3,000 trupa shtesë dhe disa sisteme të mbrojtjes raketore në rajon për të mbrojtur Arabinë Saudite nga agresioni iranian. Deri në fund të vitit, pati biseda se sa 14,000 trupa të tjera amerikane mund të drejtohen për në Arabinë Saudite.
5. Shkatërrimi i Amazonës
Dëshmitë në rritje që planeti po ngrohet ende nuk e ka marrë vëmendjen e globit. Brazili është një rast në pikëpamje. Prerësit dhe fermerët po pastrojnë atë që ka mbetur nga zjarri me qëllim që të rriten të lashtat dhe të kullosin bagëtitë. 80,000 zjarret e vendosura në 2019 ishin më të shumtat në një dekadë, dhe ata dogjën një zonë me madhësinë e New Jersey. Ndërsa zjarret u shuan u bë e qartë, kritikët fajësuan politikat e presidentit brazilian Jair Bolsonaro për lejimin , nëse jo inkurajues, shkatërrimin e dëshpëruar të pyjeve të shiut. Në fillim të shtatorit, Bolsonaro nënshkroi një pakt me disa vende të tjera të Amerikës së Jugut për të vendosur monitorimin satelitor të pyjeve të shiut. Numri i zjarreve në Amazon ra në tetor, por u rrit në Savana Cerrado, një nga ekosistemet më biodiversë në planet. Viti mbaroi me paralajmërimin e shkencëtarëve se shpyllëzimi në Amazon kishte arritur në një pikë ku mund të bëhej një Savana, e cila “do të lëshonte miliarda tonë karbon në atmosferë”.
4. India përqafon nacionalizmin hindu
Ku drejtohet India? Kjo ishte një pyetje popullore pasi viti 2019 u mbyll. Në maj, Narendra Modi bëri një fitore mahnitëse në zgjedhjet parlamentare të Indisë, pasi partia e tij Bharatiya Janata (BJP) rriti shumicën e saj mes pjesëmarrjes më të lartë të votuesve në historinë indiane. Madhësia e fitores nxiti spekulimet se Modi do të shtyjë një axhendë nacionaliste agresive Hindu. Në gusht, ai tërhoqi autonominë që Kashmir kishte gëzuar që nga pavarësia dhe që ishte e parashikuar në Kushtetutën Indiane. Masa u shoqërua me një shtetrrethimi të detyrueshëm dhe ndërprerje, dhe arrestimet e më shumë se 5000 njerëzve në rajonin me shumicë myslimane. Modi argumentoi se politika e re do të “nxisë zhvillimin ekonomik, luftimin e korrupsionit dhe përfundimin e kastës gjinore dhe diskriminimit fetar” në Kashmir. Këto ankesa fituan besim më të madh në dhjetor kur Parlamenti Indian miratoi një ligj të diskutueshëm duke krijuar një shteg për nënshtetësinë për migrantët jo-myslimanë nga kudo tjetër në Azinë e Jugut. Pasojat e shndërrimit të mundshëm të Indisë nga një shtet laik në një Hindu janë debatuar ashpër, veçanërisht pasi myslimanët përbëjnë 15 për qind të popullsisë së vendit.
3. Shtetet e Bashkuara mbarojnë mbështetjen e tyre për kurdët sirianë
A janë Shtetet e Bashkuara një partner i besueshëm? Kjo është një pyetje që vendet po shtrojnë gjithnjë e më shumë. Duke filluar në vitin 2014, Shtetet e Bashkuara mbështetën kurdët sirianë për të kontrolluar fuqinë në rritje të Shtetit Islamik. Aleanca ishte e dobishme në marrjen e territorit që Shteti Islamik kishte fituar; kurdët sirianë humbën 11,000 luftëtarë në përpjekje. Në dhjetor 2018 Trump, ai njoftoi se po tërhiqte trupat amerikane nga Siria, një vendim që bëri që Sekretari i Mbrojtjes James Mattis të jepte dorëheqjen. Vendimi u kthye në heshtje, por Trump nuk hoqi dorë. Më 7 tetor, pas një telefonate me presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan, Trump njoftoi tërheqjen e Forcave Speciale të SHBA-së nga Siria veriore. Edhe disa nga aleatët më të afërt të presidentit e quajtën këtë veprim si ” katastrofë për të bërë “. Fatkeqësia u materializua dy ditë më vonë kur Turqia pushtoi Sirinë. Ndërkohë, ekspertët debatuan për pasojat e një politike të jashtme të paparashikueshme të SHBA-së.
2. Dhoma e Kongresit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës akuzon Donald Trump
“Quid pro quo” mund të jetë fraza e vitit. Demokratët progresistë filluan vitin 2019 duke bërë presion për akuza ndaj presidentit Trump. Më 24 shtator, Pelosi nisi një hetim zyrtar për akuza. Kongresi votoi më 31 tetor për të mbajtur seanca dëgjimore publike, të cilat u hapën në mes të nëntorit. Më 18 dhjetor, Dhoma votoi përgjatë linjave të partisë për të aprovuar dy nene të akuzave. Ndërsa përfundoi viti 2019, nuk ishte e qartë kur Pelosi do t’i dërgonte artikujt e akuzave në Senat.
1. Protestuesit dalin në rrugë
“Viti i Protestave” mund të jetë përmbledhja më e mirë për vitin 2019. Hong Kongu fitoi vëmendjen më të madhe. Protestat tronditën gjithashtu shumë vende të tjera. Algjerianët dolën në rrugë në shkurt, duke e detyruar përfundimisht presidentin Abdelaziz Bouteflika të jepte dorëheqjen. Protestat vazhduan në vjeshtë ndërsa algjerianët kërkuan një rregullim të plotë politik. Në prill, protestuesit sudanezë larguan presidentin Omar Hassan al-Bashir. Në tetor, një rritje e tarifave të transportit i dërgoi kilianët në rrugë për të protestuar ndaj pabarazisë , ndërsa një taksë e propozuar në Liban për WhatsApp nxori një përmbytje zemërimi. Demonstratat tronditën Irakun duke filluar në tetor ndërsa protestuesit sfiduan institucionet qeverisëse të vendit. Në nëntor, fundi i subvencioneve të karburantit dërgoi iranianët në rrugë, duke ngritur pyetje për të ardhmen e regjimit iranian. Protestat tronditën gjithashtu Bolivinë , Indinë, Nikaragua dhe Rusinë. Për të gjitha fjalimet që autoritarizmi po rritet, miliona njerëz vazhdojnë të rrezikojnë jetën e tyre për t’i bërë qeveritë të përgjigjen ndaj dëshirave të tyre.
Tregime të tjera për tu shënuar vitin 2019. Në janar, Juan Guiadó e shpalli veten president të Venezuelës, në përputhje me kushtetutën e Venezuelës dhe me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara dhe disa dhjetëra vendeve të tjera, por presidenti aktual, Nicolás Maduro nuk pranoi të tërhiqet.
Në shkurt, Maqedonia ndryshoi emrin e saj në Maqedoninë Veriore. Në mars, një supremacist i bardhë drejtoi drejtpërdrejt sulmin e tij mbi një xhami në Christchurch, Zelanda e Re, që la pesëdhjetë e një njerëz të vdekur. Në prill, zjarri shkatërroi katedralen historike Notre Dame të Parisit.
Naruhito u aderua në Fronin e Krizantemës në maj pas rrëmbimit të babait të tij, megjithëse kryengritja e tij nuk përfundoi deri në tetor. Në gusht, Shtetet e Bashkuara u tërhoqën zyrtarisht nga Traktati i Forcave Bërthamore të Ndërmjetme me Rusinë. Në tetor, Forcat Speciale të SHBA-së vranë Abu Bakr al-Bagdadi, udhëheqësi i Shtetit Islamik.
Një tërmet me madhësi 6.4 ballë goditi Shqipërinë në nëntor, duke vrarë pesëdhjetë e një njerëz. /T/